Μουσείο, Αρχαιολογικό Ερέτριας

Στη σημερινή του μορφή το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ερέτριας εγκαινιάστηκε το 1991 (Ίσιδος & Αρχαίου Θεάτρου). Τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα ανθρώπινης παρουσίας στην Ερέτρια και στην ευρύτερη περιοχή, από τη νεολιθική εποχή έως τα πρώτα χρόνια της ρωμαϊκής κατάκτησης, εκτίθενται με υποδειγματικό τρόπο και με χρονολογική σειρά στις δύο αίθουσες του μουσείου. Εξαίρεση της έκθεσης με χρονολογική σειρά αποτελούν τα δύο αγάλματα καθιστών παιδιών, η κεφαλή νέου κοριτσιού (άρκτος) και η επιγραφή σε γραφή βουστροφηδόν, που εκτίθενται στο μικρό προθάλαμο του μουσείου. Τα αγάλματα και η κεφαλή είναι του 4ου αι. π.Χ., ενώ η επιγραφή του 550 π.Χ. περίπου. Μετά την είσοδό σας στην πρώτη αίθουσα, σας προτείνουμε να κατευθυνθείτε στο κέντρο της, όπου, εκτός από ένα τμήμα ανάγλυφου αρχαϊκού πίθου, υπάρχει μια αεροφωτογραφία και χάρτες, καθώς και κείμενα για την ιστορία της περιοχής. Σ’ αυτά τα κείμενα, οι πληροφορίες για τον προϊστορικό οικισμό στο Λευκαντί (βορειοδυτικά της Ερέτριας, κοντά στο χωριό Βασιλικό) είναι αρκετά κατατοπιστικές, ώστε να σας βοηθήσουν να καταλάβετε καλύτερα τα ευρήματα που προέρχονται από εκεί και εκτίθενται στις πρώτες πέντε προθήκες της αίθουσας (αρ. 1-5, αριστερά της εισόδου). Αυτά τα ευρήματα προέρχονται από τον οικισμό στο λόφο της Ξηρόπολης (Λευκαντί) και από τα εκτεταμένα νεκροταφεία της γεωμετρικής εποχής στις τοποθεσίες Τούμπα, Σκουμπρή και Παλιά Περιβόλια. Την ιδιαίτερη προσοχή σας αξίζουν ένα πήλινο αλάβαστρο με μορφές ζώων, που έχουν αποτυπωθεί με λευκό επίχρισμα σε σκούρο φόντο, του 12ου αι. π.Χ. (αρ. 12805, προθ. 1). οι δύο υψίποδες κύλικες της υστεροελλαδικής περιόδου (αρ. 12801, 12802, προθ. 2). στην προθήκη 3, η πήλινη πυξίδα με το γεωμετρικό διάκοσμο (αρ. 9649), ο μοναδικός πήλινος κένταυρος (αρ. 8620) και το περιδέραιο με χάντρες που είναι μικροσκοπικά ειδώλια της Ίσιδας και του Ώρου (αρ. 8766). Στην προθήκη 4, δείτε το αγγείο σε σχήμα ροδιού (αρ. 16683), το πήλινο παιχνίδι-ομοίωμα αλόγου με δύο αμφορίσκους στην πλάτη του (αρ. 16685) και το παράξενο αγγείο με λαβή σε σχήμα ποδιού (αρ. 16492). Τέλος, στην προθήκη 5, μπορείτε να δείτε χάλκινες πόρπες, χρυσά σκουλαρίκια και δαχτυλίδια, καθώς και άλλα κοσμήματα από ημιπολύτιμους λίθους που προέρχονται από την Αίγυπτο και τη Φοινίκη. Στην προθήκη 6, που βρίσκεται στα δεξιά της εισόδου, εκτίθενται ευρήματα από την Αμάρυνθο, όπου μέχρι σήμερα ακόμη ανασκάπτεται ένας παραθαλάσσιος προϊστορικός οικισμός, ενώ στην προθήκη 7 έχουν συγκεντρωθεί τα ευρήματα από τη Μαγούλα, μεταξύ των οποίων δείγματα κεραμικής με στίλβωση και θραύσματα σκούρων μινύειων αγγείων, που πήραν το όνομά τους από τον Μινύα, το βασιλιά του Ορχομενού, όπου βρέθηκαν για πρώτη φορά. Στις επόμενες τέσσερις προθήκες (8-11) εκτίθενται δείγματα από την πρώτη μεγάλη ακμή της Ερέτριας, κατά τη διάρκεια της γεωμετρικής εποχής, όταν ο αρχικός οικισμός αναπτύσσεται. Την ίδια περίοδο χτίζεται και ο ναός (8ος αι. π.Χ.) που θα επικαλυφθεί αργότερα από το ναό του Δαφνηφόρου Απόλλωνα, ενώ οι πόλεις της Ερέτριας και της Χαλκίδας ιδρύουν τις πρώτες τους αποικίες εκτός ελλαδικού χώρου, στην κάτω Ιταλία και στη Σικελία, στην Κριμαία και στο Θερμαϊκό κόλπο. Στην προθήκη 8 ξεχωρίζει ένας σκύφος που περιείχε ημιτελή κοσμήματα και κομμάτια χρυσού (αρ. 16656, 16657), και πιθανόν ανήκε σε κάποιο χρυσοχόο ο οποίος τον έκρυψε, στο τέλος του 8ου αι. π.Χ., όταν μαινόταν ο πόλεμος μεταξύ των κατοίκων της Ερέτριας και αυτών της Χαλκίδας για τον έλεγχο του εύφορου Ληλάντιου Πεδίου που τις χώριζε. Στην προθήκη 9 εκτίθεται ένας άριστα διατηρημένος αμφορέας που περιείχε οστά παιδιού. Στην προθήκη 10 αξίζει να προσέξετε τα λείψανα υφάσματος (αρ. 1740) που περιείχαν την τέφρα νεκρού που είχε τοποθετηθεί σε χάλκινο λέβητα και το πήλινο θήλαστρο από παιδικό τάφο (αρ. 6773). Στην προθήκη 11 δείτε τους δύο χάλκινους λέβητες (αρ. 1733, 1734), ο ένας από τους οποίους περιείχε τα οστά και τα κοσμήματα ενός πολεμιστή. Η επόμενη προθήκη (12) περιέχει αντικείμενα που προέρχονται από τους ναούς που προϋπήρχαν στη θέση όπου τον 6ο αι. π.Χ. χτίστηκε ο ναός του Δαφνηφόρου Απόλλωνα, και βρέθηκαν μέσα σε έναν αποθέτη. Πρόκειται για αγγεία τοπικών εργαστηρίων και ευρήματα που προέρχονται από την Ανατολή, όπως μια χάλκινη παρωπίδα αλόγου από τη Συρία (αρ. 7007), ένα χάλκινο ειδώλιο αιγάγρου από το Ιράν (αρ. 13691) και σκαραβαίοι. Στην προθήκη 13 εκτίθεται ένας αμφορέας από παιδική ταφή του 7ου αι. π.Χ., με παράσταση λιονταριού που επιτίθεται σε πτηνά. Στην προθήκη 14 θα δείτε κτερίσματα τάφων από νεκροταφεία της Ερέτριας, της αρχαϊκής εποχής, από τα οποία αίσθηση προκαλεί ένα αγγείο σε σχήμα ποδιού (αρ. 1251). Στην προθήκη 15 παρουσιάζεται ένας εξαιρετικός αμφορέας που περιείχε παιδική ταφή, ο οποίος φέρει στη μία πλευρά παράσταση του Ηρακλή ενώ παλεύει με τους Κένταυρους και στην άλλη απεικόνιση μιας γυναικείας μορφής που δαμάζει άγρια ζώα (πότνια θηρών) (αρ. 16618), του 550 π.Χ. περίπου. Στη δεύτερη αίθουσα, απέναντι ακριβώς από την είσοδο, εκτίθεται ό,τι έχει απομείνει από το δυτικό αέτωμα του αρχαϊκού ναού του Δαφνηφόρου Απόλλωνα. Η πρώτη οικοδομική φάση του ναού, που είναι το σημαντικότερο μνημείο της αρχαίας Ερέτριας, ανάγεται στη γεωμετρική εποχή (800 π.Χ. περίπου). Ο δεύτερος εκατόμπεδος ναός, που χτίστηκε στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. πάνω στον πρώτο, είχε από 6 ξύλινους κίονες στις στενές πλευρές και από 19 στις μακριές. Ο τρίτος κατά σειρά ναός βρισκόταν πιθανόν στο τελικό στάδιο κατασκευής του όταν καταστράφηκε από τους Πέρσες, το 490 π.Χ. Στο δυτικό αέτωμά του έφερε παράσταση αμαζονομαχίας, ενώ στο ανατολικό, όπως συνηθιζόταν στους ναούς αυτής της εποχής, παράσταση γιγαντομαχίας. Όπως θα παρατηρήσετε και εσείς, ιδίως από τις εναγκαλισμένες, θα έλεγε κανείς, μορφές της Αντιόπης και του Θησέα και τον κορμό της Αθηνάς στο κέντρο της παράστασης, αυτά τα γλυπτά αποτελούν εξαιρετικά δείγματα της τέχνης των ύστερων αρχαϊκών χρόνων, στα οποία διακρίνονται ήδη ορισμένα χαρακτηριστικά της κλασικής εποχής. Αριστερά του αετώματος εκτίθεται το επάνω μέρος μιας στήλης, όπου διακρίνονται οι ανάγλυφες μορφές της Άρτεμης και του Απόλλωνα, και ένας γυναικείος κορμός που προέρχεται από επιτύμβια στήλη. και τα δύο, όπως και τα περισσότερα γλυπτά της αίθουσας, είναι του 4ου αι. π.Χ. Δεξιά εκτίθεται το κάτω μέρος μιας άλλης στήλης, όπου διακρίνονται τα κάτω άκρα νεαρού άντρα, ενώ ακριβώς δίπλα μια επιτύμβια στήλη με παράσταση νεαρού. Στο μέσο σχεδόν της αίθουσας, μπροστά από την προθήκη 21, έχει στηθεί ο κορμός ενός γυμνού νέου. Απέναντι, δεξιά της εισόδου στην αίθουσα, ο κορμός ενός κοριτσιού, ενώ αριστερά της μια μαρμάρινη επιτύμβια λήκυθος. Στην προθήκη 16 έχει συγκεντρωθεί ένα πλήθος από αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως υφαντικά βάρη (αγνύθες), λύχνοι, αιχμές δοράτων, καρφιά, αγκίστρια, ενώ στο κάτω μέρος της προθήκης εκτίθενται δείγματα νομισμάτων από διάφορες εποχές. Ανάμεσά τους έκπληξη προκαλεί μια πήλινη φωτιστική λυχνία σε μορφή γενειοφόρου άντρα (αρ. 16596). Στην επόμενη προθήκη εκτίθενται ευρήματα που προέρχονται από κατοικίες της Ερέτριας της κλασικής και ελληνιστικής εποχής, όπως χάλκινα εργαλεία, ειδώλια ζώων, αγγεία και μολύβδινα σκεύη. Από αυτά ξεχωρίζει ένα πήλινο γοργόνειο (αρ. 6630) που βρέθηκε στην περίφημη «οικία με τα μωσαϊκά» του 4ου αι. π.Χ., η οποία βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο νοτιοανατολικά του θεάτρου της Ερέτριας και όπου σώζεται ένα μοναδικό σύνολο ψηφιδωτών. Σε μια άλλη οικία, της ίδιας εποχής, βρέθηκαν εννέα παναθηναϊκοί αμφορείς, που ανήκαν προφανώς σε κάποιον αθλητή που είχε νικήσει ισάριθμες φορές στους αγώνες των Παναθηναίων, οι τρεις από τους οποίους εκτίθενται στην προθήκη 18. Στην προθήκη 19 μπορείτε να δείτε ευρήματα που έχουν σχέση με τις θεότητες που λατρεύονταν στους ναούς της Ερέτριας. Ένα αγαλμάτιο και ένα τμήμα ροπάλου μαρτυρεί τη λατρεία του Ηρακλή, ένα ειδώλιο της ένθρονης Κυβέλης επιβεβαιώνει τη λατρεία αυτής της θεότητας ανατολικής καταγωγής, ενώ μέσα από άλλα εκθέματα μαρτυρείται η λατρεία της Αφροδίτης, της Αθηνάς, της Δήμητρας και Κόρης, της Άρτεμης (της οποίας το μεγάλο ιερό που είναι γνωστό από επιγραφές δεν έχει εντοπιστεί ακόμη), του Διόνυσου, της Ίσιδας και του Ναύστολου, προστάτη των θαλασσοπόρων Ερετριέων. Στις προθήκες 20 και 21 εκτίθενται ταφικά ευρήματα της κλασικής, ελληνιστικής και ρωμαϊκής περιόδου, όπως λευκές λήκυθοι, χάλκινοι καθρέφτες, στλεγγίδες, αλάβαστρα, πλαγγόνες (κούκλες με κινητά μέλη), μικρά αγγεία, δακρυδόχοι, πυξίδες και μερικά κοσμήματα. Στην προθήκη 22 έχει συγκεντρωθεί ό,τι έχει απομείνει στην Ερέτρια από τον ονομαζόμενο «τάφο των Ερώτων», έναν τάφο μακεδονικού τύπου του 4ου αι. π.Χ., που βρέθηκε συλημένος το 1897: μια χάλκινη υδρία, διακοσμητικές λαβές από υδρίες σε σχήμα φύλλου της αμπέλου και του κισσού, και το πώμα μιας πυξίδας. Τα υπόλοιπα χάλκινα σκεύη και οι πήλινοι μικροί Έρωτες, από τους οποίους πήρε το όνομά του ο τάφος, εκτίθενται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Στις επόμενες δύο προθήκες (23, 24) εκτίθενται κυρίως αγγεία, που χρονολογούνται από τον 8ο αι. π.Χ. έως την ελληνιστική εποχή και έχουν παραχθεί από τοπικά εργαστήρια ή εισαχθεί από τη Βοιωτία, την Κόρινθο και την Κύπρο. Στην προθήκη 25, όπου εκτίθενται ευρήματα από την Αμάρυνθο, αξίζει να παρατηρήσετε τα δύο σπάνια επίνητρα (κεραμικά που τοποθετούσαν στο γόνατο οι γυναίκες όταν έραβαν ή έγνεθαν) με τις όμορφες μελανόμορφες παραστάσεις. Στη στοά που έχει διαμορφωθεί στον αύλειο χώρο του μουσείου, εκτός από επιγραφές, αρχιτεκτονικά μέλη μνημείων της περιοχής και τμήματα από επιτύμβια αναθήματα, μπορείτε να δείτε το εκμαγείο ενός αγάλματος Αμαζόνας που προοριζόταν για το δυτικό αέτωμα του ναού του Δαφνηφόρου Απόλλωνα. Στον υπόλοιπο, μη στεγασμένο, χώρο της αυλής εκτίθενται ευρήματα μεγάλων διαστάσεων από διάφορες περιόδους, όπως σαρκοφάγοι, στήλες και επιγραφές. Από αυτά ξεχωρίζει το λιοντάρι που έχει στηθεί αριστερά της εισόδου, του 4ου αι. π.Χ. Πήλινο αλάβαστρο (12ος αι.) από το Λευκαντί (Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας). Ειδώλιο κενταύρου (10ος αι.) από το Λευκαντί (Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας). Μελανόμορφος αμφορέας (6ος αι. π.Χ.), με παράσταση πάλης του Ηρακλή με κενταύρους (Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας). Πήλινο ομοίωμα αλόγου με τροχούς, παιδικό παιχνίδι από το Λευκαντί (Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας). Η αρπαγή της Αντιόπης από τον Θησέα (6ος αι. π.Χ.) από τον ναό του Δαφνηφόρου Απόλλωνα (Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας).